Souvenir gemaakt van geparfumeerd zand uit Mekka. Het aandenken heeft de vorm van de zegel van de profeet Mohammed (ختم الرسول) en is gevat in een kunststof doosje met een uitsparing, dat gemonteerd is op een hoes van leer die rechtop kan worden neergezet. Dit zegel zou door de profeet Mohammed op brieven zijn gebruikt. Er zijn meerdere zegels van de Profeet bekend en deze is controversieel. Zo zou de brief waarop de enige afdruk van de zegel is aangetroffen een 19e-eeuwse vervalsing zijn, gezien de manier waarop de naam Mohammed is geschreven en de volgorde van de tekst die pas eeuwen na de dood van de profeet in gebruik is gekomen. Het zegel bevat, gelezen van beneden naar boven, de tekst 'Mohammad is de boodschapper van God' (Arabisch: Muhammad rasul Allah). Dit is de tweede zin van de islamitische geloofsbelijdenis, de shahada. De Arabische tekst is in Kufi-schrift en uitgevoerd in hoog reliëf. Zegelringen met dit zegel werden vanaf in de twintigste eeuw verkocht, vanaf begin eenentwintigste eeuw verscheen de zegel ook op jihadistische vlaggen zoals die van de Islamitische Staat. <BR> <BR> De producent van dit zegel is de firma Makkah Gifts (Arabisch: Hidaya Makka), die is gevestigd in Mekka. Dezelfde firma produceert ook andere souvenirs die verbonden zijn met Mekka. Zo is er een versie van de Zwarte Steen, die zoals een traditie verhaalt door de engel Gabriel aan Abraham werd gegeven toen deze de Ka’ba bouwde en die in de zuidoostelijke hoek van de Ka’ba is ingemetseld. Moslims raken deze aan of wijzen ernaar wanneer zij zeven maal de rondgang (Arabisch: tawaf) rondom de Ka’ba doen als onderdeel van de hadj. Een ander voorwerp is bijvoorbeeld een miniatuur van de sleutel van de toegangsdeur van de Ka’ba. Dergelijke sleutels werden traditioneel elk jaar door de heerser die het gezag had over de Heilige Steden naar Mekka gestuurd als teken van zijn soevereiniteit en zijn rol als beschermer van Mekka en Medina.<BR> <BR> Aandenkens aan Mekka en Medina die bestaan uit of gemaakt zijn van grondstoffen of landbouwproducten uit de directe omgeving van de heilige steden nemen een bijzondere plaats in onder de pelgrimssouvenirs. Zo werden (en worden) bijvoorbeeld dadels uit Medina gewaardeerd, omdat men geloofde dat de profeet Mohammed zelf de stad Medina met haar opbrengsten van de palmbomen had verrijkt. Aan een bepaalde soort, de adjwa-dadel, werden wonderbaarlijke genezende krachten toegekend (Juynboll 2007: 46-47, 61, 231). Palestijnse pelgrims in het begin van de twintigste eeuw geloofden niet alleen in de zegenende kracht van deze dadels maar ook dat ze kinderen hielpen eerder te gaan praten (Canaan 1927, 108). Aan het water uit de Zemzem-bron in Mekka wordt zegenende en genezende kracht toegeschreven (Chabbi 2001: 442). In de 19e en vroeg 20e eeuw waren kegeltjes van de aarde of stof van het graf van de Profeet in Medina een populair souvenir (zie RV-B106-49).<BR> <BR> Het aanschaffen van souvenirs als onderdeel van pelgrimage en Mekka als belangrijk handelscentrum gaan beide ver terug in de geschiedenis. Ook al voor de komst van de islam vonden er in en rondom Mekka festivals en bedevaarten plaats waar ook goederen werden verhandeld. Na de komst van de islam werden de bedevaarten gecontinueerd, en was handel tijdens de hadj en de omrah, de kleine bedevaart, toegestaan. Men mocht zijn koopwaar verkopen na het ritueel op de Berg Arafat op dag twee van de pelgrimsrites. Dan kochten pelgrims praktische spullen in voor de terugreis en (luxe)producten als aandenken aan de bedevaart en als geschenk voor familie en vrienden. (Khan 2013, p. 230) Pelgrims brachten ook producten uit het thuisland mee naar Mekka om daar voor een goede prijs te verkopen en zo hun terugtocht te financieren. Al vroeg in de islamitische geschiedenis had het jaarlijkse aanbod op de bedevaartmarkten dus al een internationaal karakter. Dit werd versterkt doordat (al dan niet tijdelijk gevestigde) handelaren in Mekka en havenstad Djedda stoffen en andere producten importeerden speciaal voor die bedevaartmarkten. De diversiteit in het aanbod en de internationale oriëntatie was daarnaast mede te danken aan de aanwezigheid van buitenlandse kunstenaars en ambachtslieden in Mekka die handgemaakte souvenirs (zoals schilderingen van de Ka’ba door Indiase schilders) maakten, zeker in de negentiende eeuw maar naar grote waarschijnlijkheid al veel vroeger. (Porter 2015, pp. 105-107) Voor pelgrims geldt vaak dat de productieplaats van ondergeschikt belang is: het feit dat de aanschaf in Mekka of Medina plaatsvond en het product dus met de heilige steden in contact is geweest is doorslaggevend. (Mols 2013, p. 76) Hoewel het aanbod in de eerste twee decennia van de 21ste eeuw is uitgebreid met bijvoorbeeld uiteenlopende elektronische apparaten, digitale gadgets en spelletjes, hebben sommige souvenirs zoals bidkleden, bidsnoeren, gouden sieraden en Zemzemwaterflesjes niets aan populariteit ingeboet, al is hun verschijningsvorm wel aan verandering onderhevig doordat ook modern design zijn intrede doet in het assortiment van pelgrimsartikelen. Gebleven is het internationale aanbod van aandenkens, met de kanttekening dat de lokaal geproduceerde souvenirs ook vaak door buitenlandse vaklui worden geproduceerd.<BR>