Deze prent uit Mashhad toont in het midden de Schrijn van Imam Reza (Ali ibn Musa al-Reza, 765-818) met daarin het mausoleum van de achtste Imam uit het Twaalver Sjiisme. Direct onder de gouden koepel is zijn graftombe te zien, die bezocht wordt door pelgrims. Volgens de tekst in de onderste band werd deze prent verkocht bij de Goharshad Moskee, die zich vandaag ook in het schrijncomplex van Imam Reza bevindt. Dergelijke prenten werden geproduceerd voor sjiitische pelgrims. Linksonder wordt de maker genoemd, Mohammad Sanʿei.<BR> <BR> Linksboven en rechtsboven zien we twee andere mausolea, namelijk volgens de tekst die van de heilige Abbas (hazrat Abbas) en die van Imam Hussein (hazrat Sayyed al Shohada) in Karbala. Sjiieten vertrokken weliswaar op pelgrimage naar Mekka, maar bezochten ook belangrijke plaatsen zoals Karbala en Najaf en zelfs in sommige gevallen met als eindbestemming de Iraanse stad Mashhad (Marzolph 2014). De aandacht die aan Mashhad werd geschonken is niet verwonderlijk, niet alleen omdat het de graftombe van Imam Reza bevat, maar ook omdat het de meest heilige schrijn op Iraans grondgebied is. Prenten zoals deze functioneerden niet alleen als vrome herinnering aan de heilige, maar documenteerden de (soms zeer lange) reis en het bezoek van de pelgrim aan Mashhad. Vergelijkbare prenten waren zeer kleurrijk en het lijkt erop dat deze prent kort voor verkoop op een onhandige wijze is gekleurd met inkt om de afbeelding aantrekkelijker te maken. Ook de tekeningen en teksten op deze prent lijken van een mindere kwaliteit ten opzichte van vergelijkbare Mashhad prenten, waardoor het duidelijk wordt dat de iconografie is gebaseerd op een reeds bestaande indeling (zie ook de Mashhad poster in de Harvard Art Collection en die in Marzolph 2014, fig. 27).<BR> <BR> Links en rechts van de grote minaretten zijn klokken afgebeeld, een verwijzing naar de Ivan-e Sa’at, de iwan met klokkentoren gebouwd in de zeventiende eeuw tijdens het bewind van Shah Abbas. Links is ook een trommel afgebeeld, omdat er in de Schrijn van Imam Reza elke dag op trommels (en trompetten) wordt gespeeld voor zonsopgang en zonsondergang. Ook zijn de plaatsen links en rechts naast de klokken twee keer omschreven als saqqa-khana, de plek waar water werd aangeboden aan dorstige pelgrims. Een van deze is de saqqa-khana tala, een drinkplaats met een gouden dak in het schrijncomplex waar tevens de rituele wassing verricht kan worden. Onder de saqqa-khana zien we links de Goharshad Moskee, die vandaag verbonden is aan het schrijncomplex, en waar deze prent werd verkocht. Rechts zijn de Abbasidische Kalief Ma’mun en Imam Reza, herkenbaar aan zijn aureool, zittend afgebeeld. Voor hen ligt een dienblad met een schaal fruit. Volgens sjiitische traditie heeft de kalief de achtste sjiitische imam gedood door hem vergiftigde druiven aan te bieden. Een niveau lager zien we links het verhaal van Imam Reza die een jager vraagt het leven van enkele reeën te sparen, symbool van de barmhartigheid van de heilige. Aan de rechterkant echter wordt een man aangevallen door twee leeuwen, die op wonderbaarlijke wijze uit een gordijn zijn gestapt. De silhouetten van de leeuwen zijn nog herkenbaar in het gordijn op de achtergrond. Het gaat om Hamid bin Mehran, een scepticus aan het hof van de kalief die Imam Reza openlijk uitdaagde de leeuwen tot leven te brengen en hem op te eten. Samen met de genade voor de reeën worden in deze twee afbeeldingen de macht van Imam Reza over leven en dood bevestigd.<BR> <BR> Links van de tombe van Imam Reza zijn in vier segmenten enkele objecten afgebeeld. Een vergelijking met een andere Mashhad prent (Marzolph 2014, fig. 27) maakt duidelijk dat het ronde object bovenaan het dienblad moet voorstellen waarmee Imam Reza vergiftigde druiven werd geserveerd. In het derde segment is een voet op een zwarte steen afgebeeld. Pelgrims op weg naar Mashhad stopten namelijk dichtbij Nishapur op een plaats waar Imam Reza zou hebben gebeden en waar zijn voetafdrukken te zien zijn (قدمگاه حضرت امام رضا ; Marzolph 2014: 26). Links- en rechtsonder zijn twee mannen afgebeeld die schoenen plaatsen in rekken met de tekst “trek de schoenen uit”, waarmee de heiligheid van het mausoleum nog eens benadrukt wordt. Daarnaast zijn in vier vakken poëtische teksten geschreven die bekend staan als chavushi khani, verzen die door de begeleider of leider van de pelgrims (chāvūsh, چاووش) worden uitgesproken. Deze verzen beschrijven de reis van de pelgrims, hun ervaringen en de heilige plaatsen die zij met eigen ogen hebben gezien (cf. Marzolph 2014: 42).<BR> <BR> Over lithografie en religieuze prenten in Iran:<BR> <BR> Om de sociale functie van deze prent beter te begrijpen is het ook noodzakelijk om stil te staan bij de lithografische techniek, die in Iran is gebruikt om religieuze voorstellingen op papier te drukken. Lithografische illustratie was een kunstvorm die in Iran ongeveer een eeuw is toegepast, vanaf de introductie van de techniek in Iran in 1833 tot de jaren vijftig van de twintigste eeuw, toen de laatste lithografiewerkplaats zijn deuren sloot (Marzolph 2001, 2009, 2011, 2012). Deze techniek raakte populair vanwege de relatief lage productiekosten, zodat de productie en verkoop van boeken en prenten op grote schaal mogelijk werd. Aan de andere kant was lithografie populair vanwege culturele en artistieke redenen. In tegenstelling tot moderne mechanische typografie konden dankzij de lithografie complexe vormen en iconografie behouden en gepopulariseerd worden. Geïllustreerde boeken gedrukt met de lithografietechniek in Iran bouwden zo voort op een verfijnde en eeuwenoude kalligrafische traditie. In de Qajar periode raakten op deze manier sjiitische thema’s, die eerder alleen beschikbaar waren voor de elite, visueel populair (cf. Ekhtiar 2015: 146 en Flaskerud 2010: 28-29). Dit continueerde in de twintigste eeuw. De lithografie nam zo een interessante plaats in tussen de hoge kunstvormen, zoals Perzische miniatuurkunst, en populaire vormen, zoals achterglasschilderingen en koffiehuisschilderingen. Naast het drukken van klassieke literatuur en romantische en populaire verhalen werd de lithografie gebruikt om religieuze boeken te maken. Ook werden enkelzijdige prenten gedrukt zoals deze, waarvan sommige op de bazaar of in en nabij sjiitische gebedshuizen werden verkocht. Van deze enkelzijdige prenten zijn slechts enkele uit de negentiende eeuw bewaard gebleven, vanwege het dagelijkse gebruik en het kwetsbare materiaal. De enkelzijdige prenten van Mohammad Saneʿi (7031-32a t/m 32u) uit de twintigste eeuw volgen deze eerdere voorbeelden van sjiitische iconografie.<BR> <BR> Pooyan Tamimi Arab, 2016.